زلزلة تهران و ارزيابي فضايي آسيب پذيري مناطق شهري

چكيده 

شهرهاي امروزي در نقاط مختلف دنيا به دلايل متعدد از جمله نوع مكان گزيني، توسعه فيزيكي نامناسب، عدم رعايت استانداردهاي لازم و... همواره در معرض خطرات ناشي از بلاياي طبيعي قرار دارند. يكي از اين خطرات كه بسياري از شهرهاي جهان از جمله كشور ما را تهديد مي كند، زمين لرزه است. ايران يكي از زلزله خيزترين كشورهاي دنيا محسوب مي شود و شهرهاي آن در رابطه با اين پديدة طبيعي آسيب هاي فراوان ديده اند. تهران نيز به عنوان كلانشهر اول كشور نه تنها از اين قاعده مستثني نمي باشد، بلكه با توجه به تراكم سازه اي، جمعيت متراكم  ، عدم رعايت استانداردها، توسعه فيزيكي نامناسب و... با خطر جدي تري روبروست.

در اين پژوهش ابتدا با بررسي و تجزيه و تحليل شرايط سازه اي مناطق مختلف شهر تهران (با توجه به آمار رسمي كشور ) شاخص هاي توسعه ،آسيب پذيري و مقاومت آنها محاسبه شده و سپس مناطق بر اساس ميزان مقاومت و آسيب پذيري در برابر خطر احتمالي دسته بندي شده اند و در نهايت راهكارهايي جهت پيشگيري، برنامه ريزي مناسب و چگونگي مديريت بحران در صورت بروز خطر ارائة گرديده و عوامل بر هم زنندة معادلات محاسبه شده نظير دوري و نزديكي به گسل هاي تهران نيز مورد توجه قرار گرفته است . در اين پژوهش با استفاده از برنامه هاي GIS و SPSS به تحليل و سطح بندي آماري مناطق شهري تهران با تأكيد بر مقاومت مصالح و  آسيب پذيري سازه اي در مقابل زلزله پرداخته شده است.

ادامه نوشته

مديريت خطرپذيري لرزه اي در سازه ها نحوه محاسبه خطرپذيري و خسارت

مديريت خطرپذيري لرزه اي از محورهاي اصلي فعاليتهاي پژوهشگاه بي نالمللي زلزل هشناسي و مهندسي زلزله بوده و اقدامات، پژوهشها و خدمات ارائه شده از سوي اين پژوهشگاه با اين هدف برنامه ريزي و اجرا شده است. كتاب مديريت خطرپذيري لرزه اي سازه ها به نگارش دكتر ماسارو هوشيا و دكتر ناكامورا (Seismic Risk Management of Structures) تاكاآكي، با در بر داشتن تعاريف، مفاهيم، روابط پايه و نظري و مثالهاي اجرايي، محتوايي همگون با اين محور اساسي دارد و درباره اين موضوع از زواياي گوناگون به ارائه مطلب پرداخته است. وجود تجربيات اجرايي مطلوب در اين زمينه در كشور ژاپن موجب شده تا مطالب آن كه توسط دكتر افشين كلانتري، عضو هيأت علمي پژوهشكده سازه اين پژوهشگاه، از زبان ژاپني به فارسي برگردانده شده است، متني كاربردي را در اختيار محققان، مهندسان، مديران و دانشجويان مرتبط با موضوع قرار دهد. پژوهشگاه ضمن استقبال از ارائه ديدگاهها و نقدهاي جامعة فني در مورد اين كتاب از آنها به عنوان مرجعي مطلوب براي باز نشر آن يا انتشار مطالب بعدي استفاده خواهد نمود.

ادامه نوشته

ابتکارات مدیریت بلایای طبیعی سازمان ملل متحد

در نقشه لرزه شناسی خطرات زلزله کره زمين، ايران که در بين دو گسل اصلی قرار گرفته، يکی از زلزله خيزترين کشورهای دنيا به شمار می آيد. ايران نه تنها در معرض خطر زلزله قرار دارد بلکه غالباً دچار سيل و خشکسالی های مکرر نيز می شود.

در طی دهه گذشته آژانسهای سازمان ملل متحد در زمينه ابتکارات مديريت ريسک بلايای طبيعی که قادر باشند به طور گسترده در دراز مدت پاسخگو باشند فعاليت داشته اند. از جمله آنها:

    آمادگی رهنمودهای ملی برای مديريت آسيبهای ناشی از زلزله: بعد از زلزله منجيل در سال ۱۹۹۰ ، محيط زيست سازمان ملل و برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP) با همکاری بنياد مسکن انقلاب اسلامی برای راه اندازی مديريت آسيبهای زلزله با تهيه رهنمودهايی در اين خصوص شروع به کار کردند. اين راهنمايی ها شامل طراحی و برنامه ريزی منطقه ای و شهری؛ توليد مصالح ساختمانی؛ کنترل کيفيت؛ طراحی و ساخت ساختمانهای مقاوم در مقابل زلزله اعم از مهندسی و يا غير مهندسی ساز؛ و مقاوم کردن ساختمانهای موجود و خسارت ديده از زلزله می باشد.

    تأسيس مؤسسه بين المللی مهندسی زلزله و لرزه شناسی (IIEES): تشکيل اين مؤسسه بر پايه تصميماتی که در بيست و چهارمين جلسه کنفرانس عمومی يونسکو (UNESCO)، که ارائه کننده درخواست انجمن بين المللی برای ايجاد ظرفيت کافی در ايران و منطقه می باشد، صورت گرفت. برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP) و سازمان تربيتی علمی فرهنگی ملل متحد (UNESCO) پروژه مشترکی را جهت حمايت و پشتيبانی از تأسيس اين مؤسسه (IIEES) ايجاد نمودند .(UNDP/IRA/90/009)اين پروژه شامل آموزش فنی برای کارمندان مؤسسه بين المللی مهندسی زلزله و لرزه شناسی و نيز تأمين وسائل لازم به منظور رديابی گسل ها و آزمايش و تحقيق درباره لرزه های شديد بر روی ساختمانهای موجود می باشد.

    ايجاد برنامه جامع ملی مديريت بلايای طبيعی (INDMP): هدف اين پروژه ايجاد برنامه ای به منظور محافظت دائم از جمعيت ايران و پيشبرد توسعه املاک آن بر مبنايی مستحکم، در سطح ملی بود. پروژه برنامه عمران سازمان ملل متحد تأکيد بر هماهنگی بيشتر و بهبود وضع اين تشکيلات؛ رسيدگی و کنترل حوادث برای پروژه کلی توسعه؛ تشکيل سيستم ارتباطی/اطلاعاتی مؤثر و قابل اجرا؛ و بالا بردن سطح هشياری مقابله با زلزله در شهرها را دارد. همچنين اين پروژه معرف ارتباط مسائل بين مديريت ملی در مواقع ضروری، آماده باش بين سطوح جامعه محلی و منطقه ای و کمک در تسکين و بهبود شرايط ميباشد. بخش نامه معرفی اين برنامه در تاريخ ۶ آوريل سال ٢۰۰٣ توسط هيئت وزيران تأييد گرديد.

    ظرفيت سازی برای واکنش ملی در برابر بلايا و هماهنگی آنها: هدف فعاليتهای مشترک بين برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP) و جمعيت صليب سرخ ايران (هلال احمر) کاهش تلفات بلايای طبيعی از طريق افزايش توانائی واکنش ملی در برابر حوادث و هماهنگ کردن آنها می باشد.

بررسي آسيب پذيري شهرها در برابر زلزله

تهيه و تدوين : ناصر عرب

درمقطعی اززمان اززلزله وسیل وامثال آنهابعنوان بلایای طبیعی نام برده میشدکه استفاده از عبارت بلابرای این پدیده هامناسب نبوده وباشناخت بهترویافتن راههای مقابله میتوان بنحوقابل ملاحظه ایی ازمقدارخسارات حاصل ازوقوع حوادث غیرمترقبه کاست بعنوان  مثال زلزله بم با قدرت حدود 6.5ريشتر، دارای تلفات انسانی بیش از 40هزار نفر و زلزله 8 ريشتري ژاپن تنها يک کشته برجا گذاشت و اين در حالي است که شهرهاي ژاپن پرجمعيت تر از شهرهاي ايران است. این مبین آن است که بسياري از کشورهاي جهان باشناسايي مهمترين تهديدات طبيعي خود با برنامه ريزي به سمت کاهش اثرات حوادث رفته اند.

 

وقوع حوادث غیرمترقبه را میتوان از مهمترین دغدغه ها و نگرانی های زندگی بشر به خصوص مردم کشورهای در حال توسعه دانست. بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان های جهانی، طی 20 سال گذشته بیش از 3 میلیون نفر در اثر حوادث طبیعی در جهان جان خود را از دست داده و زندگی بیش از یک میلیارد نفر را تحت تأثیر قرار داده است. در نگرش کلی، حوادث را میتوان به دو دسته؛ حوادث ناشی از پدیده های طبیعی و حوادث حاصل از دخالت انسان تقسیم کرد. آمار رخداد حوادث در کشورهای در حال توسعه حاکی از آن است که اکثر حوادث واقع شده از دسته اول یعنی حوادث طبیعی میباشد (1). زمنی لرزه، به عنوان یکی از مخربترین حوادث طبیعی شناخته میشود که تأثیر عوارض آن روی جوامع بشری چه از بعد تلفات جانی و چه از جنبه های اقتصادی همواره در طول تاریخ قابل توجه بوده است. با توجه به این که ایران بر روی کمربند زلزله خیز آلپ هیمالیا قرار گرفته، و سابقه ی تاریخی وقوع زلزله ها در آن، بیانگر احتمال رویداد زمینلرزه های شدید در آینده است. زلزله به عنوان مخربترین حادثه طبیعی، عامل تلفات بشری و خسارات اقتصادی قابل توجه در کشور تلقی میشوند. براساس آمارهای منتشرشده، کشور ما به لحاظ حوادث غیرمترقبه جزو 10 کشور بلاخیز جهان است که از 40 حادثه طبیعی غیرمترقبه بیش از 30 مورد آن در ایران رخ میدهد. ایران تنها یک درصد جمعیت جهان را تشکیل میدهد. درحالی که شش درصد تلفات حوادث جهان به ایران تعلق دارد. بنابراین با توجه به این حقیقت که پیش بینی دقیق زمان وقوع زمینلرزه امکان پذیر نیست، دانش و آمادگی افراد درباره ی زلزله و چگونگی رویارویی با آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است (2) امروزه بخش مهمی از تولید ناخالص کشورها به ویژه کشورهای درحال توسعه صرف جبران خسارت های ناشی از  حوادث طبیعی میشود. اگر رویداد یک حادثه را در سه دوره زمانی قبل، حین و بعد از وقوع مورد بررسی قرار دهیم، در تمام این مراحل آمادگی مناسب باعث کاهش پذیری و عدم تحقق فاجعه در جامعه میگردد. یکی از ابزارهای مهم آمادگی در سه مرحله زمانی، آموزش میباشد.  

ادامه نوشته

روشهای غیر سازه ای مدیریت سیلاب

چکیده

با وجودیکه بشر در طول تاریخ سیلابها زندگی کرده است، هیچگاه اثرات مخرب سیلابها در گذشته مانند امروز نبوده است. زیرا افراد بسیار کمتری در سیلابدشتها زندگی می کردند و فعالیتهای انسانی درگذشته این چنین موجب افزایش پتانسیل سیلاب نمی گردید. امروزه مشخص شده است که مهار همهسیلابها امکان پذیر نیست تنها می توان با مدیریت آنها، خسارات را حداقل نمود. روشهای مختلفی برایمدیریت سیلاب به کار گرفته می شوند. این روش ها را می توان در چهار دسته زیر طبقه بندی نمود:

1. تلاش در جهت کاهش سیلاب

2. تلاش در جهت کاهش آسیب پذیری در مقابل سیلاب

3. تلاش در جهت کاهش خسارات

4. ایجاد آمادگی برای تحمل خسارات

اولین دسته بر مبنای حفاظت فیزیکی بوسیله سازه ها می باشد و روش های سازه ای نامیده می شود.

سه دسته دیگر در گروه روش های غیرسازه ای طبقه بندی می شوند.

به عبارت دیگر روش های سازه ای:

-1 قبل از وقوع سیلاب اعمال می شوند.

-2 ماهیت عمدتا" سازه ای دارند.

-3 به منظور دور کردن سیلاب از مردم به کار گرفته می شوند.

کلیه روش های کاهش مشکلات سیلاب که در برگیرنده تواما سه مشخصه فوق نباشند، روش هایغیرسازه ای مدیریت سیلاب می باشند. برای مثال مقابله به هنگام با سیلاب، دارای ماهیت سازه ای است وبه منظور دور کردن سیلاب از مردم صورت می گیرد ولی در هنگام سیلاب انجام می شود یا مدیریتحوضه آبریز قبل از وقوع سیل و به منظور دور کردن سیلاب از مردم صورت می گیرد ولی ماهیت آنعمدتا" غیر سازه ای است.

روش های دیگر مانند هشدار سیلاب و تخلیه ساکنین "به هنگام سیلاب" و به منظور "دورکردن مردم از سیلاب" انجام می شدند و دارای ماهیت "غیر سازه ای" می باشند.

با وجودی که برخی روش های غیرسازه ای مدیریت سیلاب مانند پیش بینی سیلاب، مقاوم سازی سیلبندها در جریان سیلاب، پهنه بندی و مقاوم سازی در مناطق مسکونی و اراضی کشاورزی از 2000 سالپیش در برخی کشورهای جنوب شرقی آسیا مانند چین، ویتنام و بنگلادش به کار گرفته می شده است، در

اواخر دهه 1980 ، روش های غیرسازه ای در بسیاری از کشورها یا ناشناخته بودند و یا مورد توجه قرارنمی گرفتند. از آن زمان بسیاری از کشورهایی که تصور داشتند موفق به مهار سیلاب شده اند، مجددا"خسارتهای عمده ای را در اثر سیلابها متحمل شدند و اکنون بطور جدی در حال تفکر مجدد در موردکارآیی روش های سازه ای زمانی که به تنهایی به کار گرفته شوند، می باشند. در بسیار از این کشورهااین تصور وجود داشت که روش های غیر سازه ای برای کشورهای فقیر مناسب است و با احداث سدها،سیل بندها و کانالهای سیل بر، می توان بطور کامل سیلاب ها را کنترل نمود و از آب گرفتگی جلوگیریکرد. تجربیات جهانی نشان داده است که این راهبرد غیر عقلانی و جاهلانه می باشد.

اکنون در بسیار از کشورهای ثروتمند غربی و ژاپن، کارشناسان سیلاب اعتقاد دارند که ترکیبروش های سازه ای و غیر سازه ای، راه حل بهینه برای حداقل نمودن خسارات سیلاب است در عین حال این ترکیب روش های سازه ای و غیر سازه ای کم هزینه تر از روش های سازه ای به تنهایی می باشد.

ادامه نوشته