درمقطعی اززمان اززلزله وسیل وامثال آنهابعنوان بلایای طبیعی نام برده میشدکه استفاده از عبارت بلابرای این پدیده هامناسب نبوده وباشناخت بهترویافتن راههای مقابله میتوان بنحوقابل ملاحظه ایی ازمقدارخسارات حاصل ازوقوع حوادث غیرمترقبه کاست بعنوان  مثال زلزله بم با قدرت حدود 6.5ريشتر، دارای تلفات انسانی بیش از 40هزار نفر و زلزله 8 ريشتري ژاپن تنها يک کشته برجا گذاشت و اين در حالي است که شهرهاي ژاپن پرجمعيت تر از شهرهاي ايران است. این مبین آن است که بسياري از کشورهاي جهان باشناسايي مهمترين تهديدات طبيعي خود با برنامه ريزي به سمت کاهش اثرات حوادث رفته اند.
 
وقوع حوادث غیرمترقبه را میتوان از مهمترین دغدغه ها و نگرانی های زندگی بشر به خصوص مردم کشورهای در حال توسعه دانست. بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان های جهانی، طی 20 سال گذشته بیش از 3 میلیون نفر در اثر حوادث طبیعی در جهان جان خود را از دست داده و زندگی بیش از یک میلیارد نفر را تحت تأثیر قرار داده است. در نگرش کلی، حوادث را میتوان به دو دسته؛ حوادث ناشی از پدیده های طبیعی و حوادث حاصل از دخالت انسان تقسیم کرد. آمار رخداد حوادث در کشورهای در حال توسعه حاکی از آن است که اکثر حوادث واقع شده از دسته اول یعنی حوادث طبیعی میباشد (1). زمنی لرزه، به عنوان یکی از مخربترین حوادث طبیعی شناخته میشود که تأثیر عوارض آن روی جوامع بشری چه از بعد تلفات جانی و چه از جنبه های اقتصادی همواره در طول تاریخ قابل توجه بوده است. با توجه به این که ایران بر روی کمربند زلزله خیز آلپ هیمالیا قرار گرفته، و سابقه ی تاریخی وقوع زلزله ها در آن، بیانگر احتمال رویداد زمینلرزه های شدید در آینده است. زلزله به عنوان مخربترین حادثه طبیعی، عامل تلفات بشری و خسارات اقتصادی قابل توجه در کشور تلقی میشوند. براساس آمارهای منتشرشده، کشور ما به لحاظ حوادث غیرمترقبه جزو 10 کشور بلاخیز جهان است که از 40 حادثه طبیعی غیرمترقبه بیش از 30 مورد آن در ایران رخ میدهد. ایران تنها یک درصد جمعیت جهان را تشکیل میدهد. درحالی که شش درصد تلفات حوادث جهان به ایران تعلق دارد. بنابراین با توجه به این حقیقت که پیش بینی دقیق زمان وقوع زمینلرزه امکان پذیر نیست، دانش و آمادگی افراد درباره ی زلزله و چگونگی رویارویی با آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است (2) امروزه بخش مهمی از تولید ناخالص کشورها به ویژه کشورهای درحال توسعه صرف جبران خسارت های ناشی از  حوادث طبیعی میشود. اگر رویداد یک حادثه را در سه دوره زمانی قبل، حین و بعد از وقوع مورد بررسی قرار دهیم، در تمام این مراحل آمادگی مناسب باعث کاهش پذیری و عدم تحقق فاجعه در جامعه میگردد. یکی از ابزارهای مهم آمادگی در سه مرحله زمانی، آموزش میباشد.        
 
زلزله بعنوان پدیده ای طبیعی، زمانی مخاطره آمیز و بحران آفرین است که جامعه واقع در معرض آن، نسبت به آن آسیب پذیر باشد. از این رو، تعیین کنندگی آسیب پذیری در شکل گیری بحران، فهم درست و همه جانبه ای را از آن ضروری می سازد. چراکه شناخت همه جانبه آسیب پذیری، مبنا و اساسی برای تدوین راه حل های صحیح، همه جانبه، یکپارچه و فراگیر کاهش آسیب پذیری و بحران می باشد و لذا از اهمیت راهبردی برخوردار می باشد.
 
 با توجه به افزايش وقوع سوانح طبيعي بويژه زلزله در سالهاي اخير درنقاط مختلف جهان و به تبع آن افزايش خسارات و آسيب هاي ناشي از وقوع اين پديده ها، موضوع كاهش آسيبها و خسارات ناشي از سوانح و افزايش مقاومت و آمادگي در برابر آنها از اهميت خاصي برخوردار شده است. به گونه اي كه دهه ۱۹۹۰ از سوي سازمان ملل متحد تحت عنوان دهه بين المللي كاهش سوانح طبيعي نام گرفته است كه در خلال آن مطالعات و تحقيقات جامعي درخصوص شناخت عوارض سوانح در نواحي مختلف جهان براي كاهش آسيب هاي ناشي از سوانح صورت گرفته است، لذا با در نظر گرفتن اين جنبه و همچنين تقدم پيشگيري از بروز شرايط بحراني برفعاليت هاي امدادرساني پس از سانحه، اين مقاله به بررسي موضوع آسيب پذيري شهري و چگونگي بررسي آن به عنوان ابزاري جهت برنامه ريزي دقيق تر در زمان قبل از وقوع سانحه مي پردازد.
 
اين مساله پرسش اساسي را ايجاد مي کندو آن اینکه براي جلوگيري و کاهش اثرات بلاياي طبيعي چه کرده ايم و چه باید بکنیم؟
 
 در مواجهه با پیچیدگی‌های کاهش خطرپذیری حوادث (DRR)، کشورهای عضو شورای اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل متحد، با تصویب قطعنامه 63/1999 از همه دولت‌ها درخواست نمودند که نسبت به حفظ و تقویت مجامع ملی تاسیس شده خود برای کاهش خطرپذیری حوادث که متشکل از همه دست‌اندرکاران نیز می‌باشد، به منظور دستیابی به اهداف توسعه پایدار، با بهره‌بردار کامل از روش‌های فنی و علمی اقدام نمایند.
 
اهمیت مسئله به اندازه ایی زیادمیباشدکه صرف توجه وپرداختن به آن درهفته کاهش بلایای طبیعی کفایت امرراننموده ومستلزم ضرورت نگرش همه جانبه در برنامه های توسعه میباشد.
 
کنفرانس جهانی کاهش حوادث از تاریخ 18 تا 22 ژانویه 2005 در شهر کوبه، استان هیوگوی ژاپن برگزار شد و چارچوب کاری هیوگو را برای یک دوره ده ساله 2005 تا 2015 تصویب نمود. این کنفرانس فرصت فوق‌العاده‌ای به وجود آورد تا دیدگاهی سازمان یافته و راهبردی برای کاهش آسیب‌پذیری و ریسک مخاطرات رواج پیدا نماید. در این چارچوب بر برگشت‌پذیر ساختن جوامع و ملت‌ها در مقابل حوادث تاکید شده و راهکارهای آن مشخص گردیده است.
 
           
 
 
 
 
 
آسیب پذیری
 
آسيب پذيري شهري ميزان خساراتي است كه در صورت بروز سانحه به يك شهر و اجزا و عناصر آن برحسب ماهيت وكيفيت آنها وارد مي شود .
 
در جنبه هاي مهندسي، آسيب پذيري يك تابع رياضي است كه به عنوان ميزان احتمالي خسارات وارده به يك عامل در معرض خطر فرضي يا مجموعه اي از چنين عواملي در نتيجه اثرات يك سانحه ناشي از وقوع يك عامل خطرآفرين با شدت فرضي است و بر حسب مقياسي از صفر (بدون خسارت) تا يك (خسارت كامل) بيان مي شود.
 
بررسي روندها وعوامل موثر در پديده آسيب پذيري شهري
 
مطالعات صورت گرفته در زمينه پديده آسيب پذيري به طور كلي در دو زمينه متمركز شده اند:
1)مطالعات اوليه در مورد سوانح، عوامل خطرآفرين را به عنوان علت آسيب پذيري تعيين كرد. آسيب پذيري ساكنان نواحي فعال زلزله اي يا مكان هاي در معرض سيل به دليل سكونت در اين نواحي آسيب پذير هستند و نواحي كه تناوب و شدت اين پديده ها بيشتر است، آسيب پذيري هم بالاتر است و به تبع آن در نواحي كه كمتر اين پديده هاي طبيعي به وقوع مي پيوستند آسيب پذيري هم پائين تر است .
 
با اين درك از آسيب پذيري متخصصان و اهل فن تلاش كردند زمان و مكان وقوع حوادث خطرآفرين طبيعي را پيش بيني كرده و تكنولوژي هايي را توسعه دهند كه ساختارها و سيستمهاي انساني را قادر به مقاومت در برابر عوامل خطرآفرين طبيعي كند. تلاش اين محققان در طي زمان موجب موفقيت هاي چشمگيري در بهبود كيفيت مصالح و روش هاي ساخت ساختمان ها و تهيه نقشه نواحي خطرخيز شده است اما با وجود يافته هاي بسيار علمي و فني در محدود نمودن آسيب پذيري در برابر خطرات طبيعي هنوز افراد بسياري در اثر وقوع سوانح كشته و مجروح مي شوند و دارايي خود را از دست مي دهند و همچنين بعضي از كشورهاي واقع در مكان هاي خطرخيز نظير ژاپن آسيب پذيري كمتري در برابر سوانح طبيعي دارند .
 
2) دسته ديگر از مطالعات در مورد آسيب پذيري براين موضوع متمركز شد كه خطرخيزي از ويژگي هاي عادي كالبدي نواحي است كه در آنها سانحه رخ مي دهد و آسيب پذيري گروههاي مختلف مردم ساكن در نواحي خطرخيز بسته به سطح زندگي و وضعيت اجتماعي و اقتصادي آنها در نقاط مختلف دنيا متفاوت است. بنابراين آسيب پذيري نتيجه خطرخيزي نيست بلكه نتيجه فرآيندهاي اجتماعي و اقتصادي و سياسي است و سانحه يك وضعيت نهايي است كه از اين فرآيندها ناشي مي شود. مردم در برابر سوانح طبيعي آسيب پذير هستند اما نه به دليل مجاورت با مكان وقوع عوامل خطرآفرين بلكه به دليل عواملي كه با شرايط اجتماعي و اقتصادي تركيب مي شود. افراد فقير اغلب درخانه هاي ضعيف تر و نواحي آسيب پذيرتر زندگي مي كنند چرا كه درآمد كمتري دارند و به همين دليل از امكانات كمتري برخوردارند. در نقاط شهري نيز بروز پديده آسيب پذيري نه به دليل واقع شدن برمكانهاي خطرخيز است چرا كه در اين صورت با انجام مطالعاتي كه توسط محققان و متخصصان گروه اول انجام شده است و به كار بستن متون و تكنيك هاي جديد امكان كاهش آسيب پذیری درمقابل سوانح طبیعی میسرمیشود.
 
عواملي موثردرتشدیدآسیب پذیری شهرها :
 
گسترش شهرنشيني ـ رشد جمعيت ـ گسترش فقر ـ تغييرات فرهنگي و فقدان آگاهي و نبود اطلاعات:
 
الف)گسترش شهر نشيني :
 
پديده شهرنشيني به طور گسترده اي تسريع شده است و اكنون درصد قابل توجهي از توليد ناخالص داخلي بسياري از كشورها در نواحي شهري توليد مي شود اما همچنان كه شهرنشيني به سرعت روبه افزايش است، شهرها و بويژه ابرشهرها بيشتر در برابر عوامل خطرآفرين آسيب پذير مي شوند چرا كه به دليل افزايش مهاجران به شهرها، اين نواحي به سمت نواحي پيرامون خود گسترش مي يابند و همگام با افزايش افراد و ساختمانها ؛خطرات وابسته به سوانح افزايش مي يابد.
 
با توجه به اینکه شهرهای کشور که 70 درصد از جمعیت کشور را در خود جای داده اند بیشترین آسیب پذیری را در زمان وقوع هر یک از حوادث و سوانح دارا می باشند لذا وقوع حوادث طبیعی و یاانسان ساخت علاوه بر بروز تلفات انسانی، موجب آسیب و خسارتهای سنگین بر ساخت و سازهای شهری، تأسیسات زیربنائی، اماکن مسکونی و تجاری و کارخانجات  همچنین امنیت روحی، روانی و اقتصادی مردم را نیز به خطر می اندازد.
 
ب)رشد جمعيت
 
ارتباط مستقيمي ميان افزايش آسيب پذيري در برابر يك سانحه و افزايش تعداد جمعيت وجود دارد. اگر در مكان هاي در معرض وقوع سانحه افراد بيشتري ساكن باشند در آن صورت ساختمان ها و تأسيسات و تجهيزات بيشتري نيز خواهد بود و از اين رو احتمال آنكه زيان ها و خسارات بيشتري نيز برجاي ماند، بالاتر خواهد بود. رشد
 
جمعيت آنچنان بيش از حد بوده است كه بين سالهاي ۱۹۵۰ تا2008 جمعيت دنياچند برابر شد ه بطوريكه جمعيت در سال 2008به بيش از 6/6ميليارد نفر رسيده است .
 
ج)گسترش فقر
 
فقر افراد را در برابر عوارض سوانح آسيب پذير مي نمايد. در قسمت هاي مختلف دنيا مردم فقير جهت يافتن كار و سرپناه بهتر از روستاها و شهرهاي كوچكتر به سوي شهرهاي بزرگتر و مراكز اصلي تجمع جمعيت و فعاليت سرازير مي شوند. در اين صورت است كه فقر توضيح مي دهد كه چرا در شهرهاي بزرگ مردم ناچار به زندگي در نواحي خطرناك چون تپه هاي مستعد لغزش زمين و يا اراضي واقع شده در محدوده گسل ها هستند. آسيب پذيري و فقر متقابلاَ تقويت مي شوند. ۸۰ درصد فقيران آمريكاي لاتين، ۶۰ درصد فقيران آسيا و ۵۰ درصد از فقيران آفريقا برروي زمين هاي حاشيه اي زندگي مي كنند كه بازدهي پايين داشته و در برابر سوانح طبيعي ومشكلات  محيطي آسيب پذيري بالايي دارند
 
د)تغييرات فرهنگي
 
بسياري از تغييرات اجتناب ناپذيري كه در تمامي جوامع رخ مي دهد به افزايش آسيب پذيري در برابر سوانح مي انجامد. يك نمونه از تأثير اين تغييرات معرفي مصالح جديد ساختماني و طرح هاي جديد خانه سازي در جامعه اي است كه با مصالح و طرحهاي سنتي آشناست. اين موضوع منجر به استفاده از مصالح جديدي مي شوند كه بطور غيرصحيح به كار مي روند. در نواحي مستعد وقوع سانحه، تكنيك هاي جديد نامناسب ساختمان سازي امكان دارد كه منجر به ساختن خانه هايي شود كه نتوانند در برابر زلزله ها يا                                   توفان مقاومت كنند
 
فقدان آگاهي ونبود اطلاعات سوانح همچنان رخ مي دهند چرا كه مردم آسيب پذير در برابر آنها نمي دانند كه چطور از زيان آنها رها شوند و يا چه اقدامات حفاظتي را به كار گيرند. اين غفلت ناشي از عدم آگاهي در مورد معيارهايي است كه مي توانند به كار گرفته شوند تا ساختمان هاي مقاوم در مكان هاي امن ساخته شوند. شايد بعضي افراد در مورد مسيرهاي امن براي خروج از محل آسيب ديده و روشهاي مربوط به آن چيزي ندانند. امكان دارد كه افراد ديگري طريقه دريافت كمك در مواقع بحراني را ندارند .
 
از سوی دیگر، افزایش آگاهی مردم در مورد خطرات ناشی از بلایای طبیعی و ایجاد تغییرات در رفتار مردم ضرورت دارد. شهروندان باید اعتقاد پیدا کنند که با فراگیری آموزش های مناسب، می توانند خود را طوری سازماندهی نمایند که در مقابل حوادث طبیعی،پیش گیری و خودامدادی نمایند.
 
همچنین برای ایمن سازی شهرها در مقابل حوادث طبیعی، فرهنگ ایمن سازی شهرها باید گسترش یابد. بدیهی است در اجرای سیاست های ایمن سازی شهرها، مردم، مدیران شهری و مسئولان دولتی نیز باید مشارکت و تعهد کافی داشته و همچنین دانش لازم را کسب نمایند.
 
آماده سازی شهروندان برای مقابله با حوادث طبیعی عامل مهم دیگر در این زمینه است که بر اساس آن اعضای جامعه شهری را باید از مسئولیت خود برای حفاظت از خودآگاه ساخت. باید با تبلیغات و آموزش باید سطح آگاهی مردم را نسبت به ریسک های خوادث طبیعی بالا برد؛ افزون براین، باید آنها را در مورد اقدامات و آمادگی و ایمن سازی در مقابله با حوادث طبیعی آموزش و مشارکت داد که در این بین انجام مانورهای شهری از اهمیت خاصی برخودار است.
 
 فرهنگ‌سازی برای مقابله با سوانح و حوادث طبیعی باید از سنین کودکی آغاز شود تا بتوان در سایر سطوح جامعه آن را تعمیم داد. علت اینکه هنوز آنطور که باید توفیق لازم برای نهادینه‌سازی جهت آمادگی و مقابله با حوادث طبیعی در جامعه ایجاد نشده این است که باید آموزش‌ها از سنین پایین آغاز شود.
 
با توجه به اینکه بیشترین آسیب‌پذیری‌ها در زمان حوادث در سنین پایین است، لذا  آموزش قشر نوجوان در مدارس بسیار با اهمیت است .
 
بررسي عوامل  آسيب پذيرشهري
 
با توجه به ارتباط متقابل و وابستگي عناصر و اجزاي شهري به يكديگر، آسيب پذيري شهري نيز در برگيرنده تمامي عوامل موجود در يك شهر مي شود. به عبارت ديگر سوانح بر تمامي اجزاي يك شهر اثر مي گذارند. سيستم هاي شهري تحت تاثير سوانح عبارتند از
 
* سيستم طبيعي شهري شامل منابع طبيعي چون آب ـ خاك ـ ويژگي هاي زمين شناسي و اقليم مي شود؛
* سيستم اجتماعي و فرهنگي شهري شامل جمعيت و ويژگي هاي آن ـ قوم شناسي ـ و آداب و سنن و كاركردهاي اجتماعي جامعه مي شود
 
* سيستم اقتصادي شهري كه شامل منابع توليد ـ توزيع و مصرف، سرمايه، اشتغال و درآمد مي شود؛
* سيستم مديريتي شهري كه شامل سازمان و تشكيلات اداري و اجرايي و حقوق و قوانين شهري مي شود؟
 
*سيستم زير ساختي شهري شامل
 
حمل ونقل شهري ؛تامين وتوزيع آب شهري ؛تامين وتوزيع برق شهري ؛تامين وتوزيع گاز شهري ؛مخابرات وارتباطات ؛ساختمانها وسازه ها
 
نقش مهم شریان‌های حیاتی در فرآیند مدیریت جامع بحران شهری و ارتباط تنگاتنگ این شبکه ها با هم از یک سو و ارزش اقتصادی آنها از سوی دیگر باعث می‌شود که توجه ویژه‌ای به آنها داشته ‌باشیم. به همین لحاظ است که باید برنامه مدون و مفصلی را برای رسیدگی به امر شریان‌های حیاتی در هنگام وقوع بحرا‌ن‌های ناشی از سوانح طبیعی داشته باشیم. امر اطلاع‌رسانی چه در برنامه‌ریزی‌های پیشگیرانه و چه در هنگام بحران مهم‌ترین مقوله‌ای است که باید مورد توجه قرار گیرد.    
 
هريك از اين سيستم ها به نحوي در معرض آسيب پذيري ناشي از سانحه زلزله قراردارند. وقوع زلزله كاركرد هر يك از سيستم هاي نامبرده را مي تواند مختل كرده و يا متوقف كند. بروز اختلال در هر يك از سيستم ها نيز ادامه كاركرد ساير سيستم ها را با مشكل مواجه مي سازد. بنابراين پديده آسيب پذيري شهري مختص بخشي يا قسمتي از شهر در معرض وقوع سانحه نبوده و كل سيستم را دربرمي گيرد و از اين رو خطر بروز سانحه را افزايش مي دهد .
 
 
 
چگونگي بررسي آسيب پذيري شهري
 
در تحليل پديده آسيب پذيري شهري روش مورد نظر بررسي كلي و همه جانبه عناصر آسيب پذير شهري است به گونه اي كه با توجه به اثراث سوانح در شهرها همانگونه كه گذشت سوانح بر تمامي سيستم هاي موجود يك شهر اثر مي گذارد، تحليل آسيب پذيري شهري به معناي بررسي وضعيت موجود كليه عوامل شهري و بررسي وضعيت آنها در صورت وقوع يك عامل خطرآفرين است. لذا در تحليل آسيب پذيري يك شهر در برابر زلزله موارد زير مورد مطالعه قرار ميگيرند
 
الف)بررسيهاي محيط طبيعي
 
 ب)بررسي سابقه لرزه خيزي منطقه
 
ج)طبقه بندي زير ساختها
 
 د)بررسيهاي اجتماعي –فرهنگي
 
ه)بر رسيهاي اقتصادي
 
الف) بررسيهاي محيط طبيعي
 
بررسي هاي محيط طبيعي شامل تهيه نقشه هاي تخصصي هم شتاب، نقشه هاي مربوط به لغزش زمين ـ روانگرايي و نقشه هاي ريزپهنه بندي در مورد زلزله مي شود. نقشه هاي زمين شناسي شامل تعريف انواع خاك و ويژگي هاي آن، ضخامت هر لايه، سطح آب در خاك وعمق سنگ بستر
 
ب)بررسي سابقه لرزه خيزي منطقه
 
تاريخچه لرزه خيزي شامل فهرست زمين لرزه هاي بوقوع پيوسته درمنطقه موردبررسي در گذشته است كه درآن زمان – مكان بزرگي با شدت زلزله نشان داده ميشود حداكثر شدت زمين لرزه وحداكثر شتاب زمين بايد بر روي يك نقشه هم شتاب و شدت لرزه اي نشان داده شود. نقشه هاي هم شتاب مي توانند براي نشان دادن حداكثر شتاب زمين براي دوره هاي بازگشتي ۵۰ـ۲۰۰يا ۵۰۰ساله در نواحي مختلف شهري به كار روند. دراين نقشه ها شرايط خاك برحسب سه مقوله خاك هاي نرم، خاك هاي اشباع شده وبستر صخره اي يا خاك بسيار سفت نشان دا ده مي شوند واز اين رو طيف واكنش براساس مطالعات زمين شناسي براي هرناحيه شهري قابل برآورد است . درنواحي كه امكان دارد گسلش سطحي ، زمين لغزش يا روانگرايي رخ دهد بايد نقشه هاي جداگانه اي تهيه شود كه احتمال زمين لغزش و روانگرايي از طريق مهندسي ژئوتكنيك ارزيابي شود. همچنين اثرات ثانويه اي چون به راه افتادن سيل دراثر تغيير شكل هاي تكنونيك زمين لغزش هايي كه جريان آب را متوقف مي كند بايد ارزيابي شود وبر روي نقشه هايي كه نشانگر محل هاي احتمالي به راه افتادن سيل ومصالح دراثر زلزله هستند ثبت شوند.
اين اطلاعات بايد درنقشه هاي جداگانه به همراه نقشه هاي ريز پهنه بندي براي استفاده برنامه ريزان با هم تركيب شوند و نقشه حاصله مجموعه اي از عوامل خطرآفرين درنواحي مختلف را نشان مي دهد و نقشه هاي ريز پهنه بندي نواحي را كه در معرض همان سطح از عوامل خطرآفرين هستند به تفصيل نشان مي دهد.
تاريخچه لرزه خيزي اطلاعاتي را درمورد حداكثر شدت زمين لرزه هايي كه درنواحي شهري درطي زلزله هاي قبلي رخ داده اند بيان مي كند. درنواحي شهري كوچك حداكثرشدت از طريق يك بارگذاري انفرادي حاصل مي شود، اما در نواحي شهري بزرگ اطلاعات دراين خصوص به حداكثر شدت زلزله وميزان خسارات ناشي از آنها و ارتباط متقابل
 
احتمالي ميان آنها در طي حوادث قبلي با توجه به شرايط خاك مربوط مي شود.
 
ج)طبقه بندي زير ساختها
 
به منظور تعيين آسيب پذيري زيرساختها مي بايد آنها را در مقولات جداگانه اي طبقه بندي كرد، براي مثال برخي از آنها به شرح ذيل مي باشند
 
* ساختمانها شامل مسكوني ـ بهداشتي و درماني ـ تجاري ـ صنعتي ـ تفريحي ـ اداري ؛
*سازه ها شامل پلها –مجموعه  هاي صنعتي نظير پالايشگاهها –برجها
 
*امكانات حمل ونقل شامل جاده ها –خطوط راه آهن –بنادر –فرودگاهها
 
*تاسيسات شريانهاي حياطي شامل (آب ؛برق ؛گاز ؛ مخابرات ؛ نفت )
 
دربررسي ساختمانها ـ قدمت ـ مصالح ـ و طرح ساختمان ـ مكان ساختمان و شرايط زمين و وضعيت مالكيت ساختمان حائزاهميت هستند. ساختمانها مي توانند برحسب نسبت ارتفاع آنها به حداقل عرض و مقاومت آنها و كاربري طبقه بندي شوند . درخصوص سازه ها نيز باتوجه به نقش واهميتي كه درهنگام پس از وقوع سانحه ايفا مي كنند مستلزم توجه خاصي از نظر طرح –مصالح ومكان هستند
 
امكانات حمل ونقل و تأسيسات گاز ـ نفت و برق و مخابرات و آب از جهت نقشي كه پس از وقوع زمين لرزه در بازگشت وضعيت به شرايط عادي دارند و همچنين خطري كه از جهت بروز سوانح ثانويه نظير آتش سوزي و يا به راه افتادن سيل مي توانند داشته باشند اهميت بسياري دارند. درتحليل آسيب پذيري آنهاشبكه توزيع وانتقال آنها در سطح شهر، مقاوم بودن سازه مربوط به آنها و همچنين چگونگي دسترسي به آنها درهنگام وقوع زلزله و بروز موقعيت بحراني قابل توجه هستند.
 
د)بررسيهاي اجتماعي –فرهنگي
 
شامل شناسايي جمعيت شهري تعداد توزيع و تراكم آن برحسب منطقه بندي موجود، شناخت ساختار سني وجنسي جمعيت، بررسي وضعيت اشتغال و شاخص هاي اجتماعي چون باسوادي مي شود. گفتني است علاوه براينها بررسي ساختارهاي خانوادگي، قومي و شرايط زندگي داراي اهميت هستند. در سطح تفصيلي نيز مطالعات ديگري مي توان انجام داد مانند  بررسي گرايش           
 
  گروههاي مختلف اجتماعي درسرمايه گذاري درجهت معيارهاي كاهش اثرات نامطلوب سانحه
 
بررسي تجارب بازماندگان حوادث گذشته
 
بررسي سطوح آمادگي والگوهاي رفتاري مردم در جوامع واقع شده در نواحي خطرناك.
آسيب پذيري اجتماعي و فرهنگي درتعيين ساير زمينه هاي آسيب پذيري نيز بسيار مؤثر است چرا كه تصميمات اتخاذشده در سطح يك شهر يا كشور مي تواند تأثير مهمي دركاهش يا افزايش خطرات ناشي از سانحه زلزله و يا ديگر بلاياي طبيعي بگذارد .
 
ه)بر رسيهاي اقتصادي
 
بررسي ابعاد اقتصادي آسيب پذيري براساس بررسي هاي طبيعي و زيرساختي صورت گرفته انجام مي شود بدينگونه كه از طريق ارزيابي آسيب پذيري طبيعي يا زمين شناسي منطقه مورد بررسي مكانهاي درمعرض خطر وازطريق ارزيابي زيرساختهاي فيزيكي اثرات مستقيم اقتصادي يك زلزله برآورد مي شود. برآورد اثرات غيرمستقيم، ثانويه واثرات بلندمدت اقتصادي بايد براساس ارزيابي آسيب پذيري ا قتصاد دركل باشد كه از تحليل منابع و ويژگي هاي اقتصادي شهر مورد بررسي ناشي مي شود با مرتبط نمودن عامل خطرآفرين زلزله به فعاليتهاي اقتصادي و روشهاي توليد، نخست عوامل كليدي اقتصاد و بخصوص آن دسته از عواملي كه دربرابر زمين لرزه آسيب پذير هستند تعيين مي شود وبدين ترتيب هرفعاليت اقتصادي بايد مورد بررسي قرار گيرد تامشخص شود كه آيا سوانح مي توانند برقسمت مهمي از آن فعاليت اثر بگذارند يا خير. از اين رو سيستم ها و امكانات توليد انرژي ، شبكه هاي حمل ونقل ـ راهها و مؤسسات مالي حائزاهميت هستند .
 
برنامه ریزی کاهش خسارات ناشی ازوقوع زلزله :
 
دررابطه بابرنامه ربزی جهت کاهش خسارات بایداین برنامه ریزی جهت مواردذیل صورت پذیرد :
 
کاهش آسیب پذیری کالبدی
کاهش آسیب پذیری اجتماعی
کاهش آسیب پذیری اقتصادی
کاهش آسیب پذیری زیست محیطی
باکاهش آسیب پذیری کالبدی وفیزیکی درمناطق با پهنه بندی خطرزلزله بالا ، میتوان به کاهش آسیب پذیری های اقتصادی واجتماعی وزیست محیطی دست یافت.
 
لذابرنامه ریزی جهت کاهش خسارات اجتماعی ،اقتصادی وزیست محیطی بعنوان زیرمجموعه ایی ازبرنامه ریزی کاهش آسیب پذیری کالبدی وسازه ایی درنظرگرفته می شود.
 
بطورکلی درراستای کاهش خسارات ناشی ازوقوع زلزله درمناطق شهری می توان بصورت خردابتدابااجرای طرح های عملی باتوجه به میزان خطرپذیری هرمکان ودرنظرگرفتن مراحل مدیریت بحران اقدام نمودوسپس باتلفیق طرح های خردوکلان به برنامه ریزی ومدیریت بحران جامع درشهرهااقدام نمود.
 
باانجام برنامه ریزی صحیح ومدیریت بحران می توان ازخسارات وتلفات ناشی از حوادث طبیعی بالاخص زلزله به میزان قابل توجهی کاست.
 
برای برنامه ریزی کاربری اراضی شهری والگوی کاربری اراضی دریک شهرملاحظات گوناگونی رامی توان مدنظرقراردادوبرنامه ریزی کاربری اراضی رابرمبنای آن ملاحظات دنبال نموداماچنانچه لازم باشد کاهش آسیب پذیری شهردرمقابل زلزله موردتوجه برنامه ریزی قرارگیردشرایط برنامه ریزی اقتضا می کندتاضمن رعایت استانداردهاواصول برنامه ریزی کاربری اراضی عامل زلزله نیزدرجهت کاهش خسارت ناشی ازآن درشهرها درارائه الگوی مناسب باهدف فوق موردتوجه قرارگیرد.نحوه برخوردبازمین شهری هنوزبسیارمتفاوت است وبیشترمباحث حول محورموضاعات اقتصادی ومعماری وتقاضابرای زمین قرارمیگیردامادخالت دادن ارزشهای ژئومورفولوژیکی دراستفاده اززمین وارزیابی پروژه هابطورفزآینده ایی ضروری است .
 
برنامه ریزی بهینه کاربردی زمینهای شهری نقش مهمی درکاهش آسیب پذیری دربربابرزلزله داردهرگاه درتعیین کاربری زمینهای شهری همجواریهارعایت گرددوکاربریهای ناسازگاردرکناریکدیگرقرارداده نشودوامکان تخلیه سریع اماکن فراهم گرددوکاربری هادرشهربه گونه ایی توزیع گرددکه سبب عدم تمرکزگردندمیتوان انتظارداشت آسیب پذیری شهرها دربرابرزلزله تاحدزیادی کاهش یابد.
 
راهکارهای مقابله و کاهش خسارات :
 
درکشورهایی مثل ایران تجربه نشان داده است پیشگیری ازوقوع بحران درمقایسه با اقدامات امدادی پس اززلزله بیشتراثربخشی داردوفازهای قبل ازبحران دارای اهمیت خاصی هستند.
 
کاهش آسیب پذیری شهرهادربرابرزلزله دربلندمدت زمانی محق خواهدبودکه ایمنی شهردربرابر خطرات زلزله به عنوان یک هدف درتمام سطوح برنامه ریزی مدنظرقرارگیرد.
 
مدیریت بحران زلزله امری بسیارضروری بنظرمی رسدازآنجاکه اکثرداده های مرتبط بازلزله واثرات آن مکانی میباشندعلم سیستم مکان مرجع  GIS   میتواندبسیارموثروکارادرمدیریت بحران زلزله مورداستفاده قرارگیرد.
 
 مواردذیل  میتواندبنحوقابل ملاحظه ایی ازخسارات ناشی ازحوادث طبیعی نظیرزلزله بکاهد :
 
باتوجه به آسیب پذیری زیادساختمانهای منطقه بافت قدیم متولیان بافتهای قدیم درشهرهانسبت به طراحی وتعریض معابرجهت سهولت جهت دسترسی وامکان امدادرسانی درمواقع ضروری اقدام نموده وضمن شناسایی واحدهای آسیب پذیرواولویت بندی ودسته بندی آنهادرصورت داشتن توجیه اقتصادی نسبت به مقاوم سازی آنهاضمن بکاربردن سیاستهای تشویقی ودادن امکانات وتسهیلات اقدام نمایند.بدیهی است طراحی مجموعه هاونوسازی واستفاده ازارتفاع وانبوه سازی درمنطقه بافت همراه باپرداخت تسهیلات مناسب بابهره کمترمیتواندبخشی ازکمبودمسکن راحل نموده وازگسترش شهردرسطح افقی جلوگیری ونیازبه احداث معابروتوسعه شبکه های آب وبرق وگازوفاضلاب نمیباشد.
توجه به نتایج حاصل ازاجرای طرح ریزپهنه بندی شهرهاکه برای تعدادی ازشهرهاتهیه وبرای بقیه دردستورکارمیباشدمیتواندنقاط پرخطرراشناسایی کرده وتمهیدات لازم درهنگام طراحی واحداث بنااندیشیده شود.
استفاده ازتکنولوژیهای جدیدوروزدنیادرصنعت ساختمان واستفاده ازمصالح استانداردوصنعتی سازی کردن ساختمان ضمن آنکه درمدت ساخت وهزینه تاثیربسزایی داردباعث افزایش مقاومت وافزایش عمرمفیدساختمان میگردد.
آموزش دست اندرکاران وبه روزنمودن اطلاعات آنهاازطریق برگزاری دوره های بازآموزی وجلوگیری ازفعالیت فاقدین صلاحیت ازاموربسیارمهم بوده واحداث ساختمان توسط مجریان ذیصلاح امری ضروری میباشد.
تشویق وترغیب مردم به رعایت نکات ایمنی واهمیت قوانین ومقررات ملی واستفاده ازابزارهای مختلف تبلیغی وتشویقی وبالابردن سطح آگاهی عموم وتهیه برنامه های مناسب وآموزش همگانی جهت مواقع اضطراری دردوره های مختلف بسیارمفیدبوده نبایددرمواقع خاصی مثلا تامدتی پس ازوقوع زلزله به آن بهاداده شودزیرامطالعات زلزله های اتفاق افتاده سالهای قبل درکشورمان نشان میدهدکه بطورمتوسط هر10سال یکبارشاهدزلزله بزرگی بوده ایم.
 جلوگیری ازمهاجرتهای بی رویه وتمرکزگرایی که مانع ازتجمع بی اندازه  جمعیت ومنابع دریک نقطه میگردد درکاهش خسارات بسیارمفیدمیباشدضمن آنکه ازنظرپدافندعامل هم تجمع امکانات دریک مکان صحیح نمی باشد.
مكان يابي مناسب شهرها و حوزه هاي شهري با توجه به وضعيت زمين، توپوگرافي و مطالعات پهنه بندي خطر زلزله.
مکانیابی صحیح کاربری هامیتواندازآسیب پذیری به نحوقابل ملاحظه ایی بکاهد.
مکانیابی مناسب جهت اسکان موقت
منابع :
 
پایگاه نشریات الکترونیکی دانشگاه تهران
سایت مرجع دانش (سیویلیکا)
مقالات کنفرانس ملی مدیریت بحران
پایگاه اطلاعات علمی
مقالات کنفرانس های بین المللی زلزله شناسی ومهندسی زلزله
سایت مرکزتحقیقات ساختمان ومسکن