وبلاگ تخصصی مدیریت بحران و مدیریت ریسک

چكيده:

براي پيشگيري از وقوع و يا كاهش اثرات طبيعي علاوه بر مباحث فني با مديريت بحران و برنامه ريزي چگونگي مقابله با بحرانهاي ناشي از بلاياي طبيعي نيز مواجه هستيم و اگر مشكلات و مسائل احتمالي ناشي از بحران پيش بيني نگردند ، هزينه بازسازي  ناشي از بحران بالا خواهند بود. مخاطرات ناشي از بلاياي طبيعي آثار قابل ملاحظه اي بر جامعه خواهند داشت بنابراين شيوه هاي صحيح مديريت بحرانهاي طبيعي مي توان در راه جلوگيري از وقوع حوادث محيطي بسيار موثر واقع شود  پس در دسترس بودن برنامه هاي اجراي مناسب در واقع بحراني از يك سو باعث تقويت بنيه و اساس جامعه در تمامي زمينه ها شده و از سوي ديگر ميزان خسارات مايل و تلفات انساني و از هم گسيختگي اجتماعي و اقتصادي و زيست محيطي را به شدت كاهش مي دهد.

واژگان كليدي

مديريت بحران الگوي برنامه ريزي و اقدامات مورد نياز در مراحل بحران يكي از مهمترين عواملي كه در افزايش و يا كاهش ميزان خسارات و تعداد تلفات انساني در هنگام بروز بلاياي طبيعي موثر است

وجود يا عدم وجود سيستم مديريت بحران كارا مي باشد و با توجه به ويژگيهاي خاص حوادث و بلاياي طبيعي ، مديريت بحرانهاي ناشي از بلاياي طبيعي به دلايل مختلف از پيچيدگي و گستردگي فراواني برخوردار بوده و اتخاذ تدابير ويژه اي را ايجاب مي كند تعداد تلفت ناشي از بلاياي طبيعي در جهان در فاصله سالهي 1965 و 1992 بالغ بر 3 ميليون و 610 هزار نفر بوده است كه از اين تعداد 88 % آن مربوط به كشورهايي بوده كه فاقد سيستم مديريت بحران بوده و يا سيستم مديريت بحران موجود آمادگي و انعطاف پذيري لازم برخوردار نبوده است همچنين سازمان صليب سرخ سوئدميانگين تعداد تلفات انساني ناشي از بلاياي طبيعي براي ملل ثروتمند را 500 نفر و براي ملل فقير 30000 نفر برآورد نموده است. بنابراين در مناطقي كه همواره و بالقوه در معرض خطر وقع بلاياي طبيعي قرار دارند ، ضرورت دارد برنامه ريزي هاي لازم جهت پيشگيري و مقابله با بلايا در استراتژي هاي كلان آن منطقه لحاظ شود و هدف اصلي در اين برنامه ريزي ها ، پيش بيني ، پيشگيري ، حفظ آمادگي و مقابله با بحران جبران خسارات ، اسفتاده از فرصت ها و سرانجام ،بازگشت به وضعيت عادي با صر كمترين هزينه و كوتاهترين زمان بر اساس اولويت هاي تعيين شده مي باشد.

در اين مقاله رابطه يا چگونگي مديريت بحران در حوادث غير مترقبه و بلاياي طبيعي شامل :

1 ـ مديريت بحران

2 ـ مديريت بحران در حوادث مترقبه و بلاياي طبيعي

3 ـ الگوي برنامه ريزي در مديريت بحرانهاي ناشي از بلاياي طبيعي

1ـ مديريت بحران

مديريت بحران علم نويني است كه در سطح كشوري ، استاني و شهري مي تواند شكلهاي گوناگوني داشته باشد. در مديريت بحران ، خطرات بالقوه و منابع موجود مورد ارزيابي قرار گرفته و كوشش مي شود كه با برنامه ريزي هاي كارشناسانه بين منابع و تواناييهاي موجود و همچنين خطرات احتمالي موازنه برقرار شود تا با استفاده از منابع موجود بتوان بحران را كنترل نمود. بحران از هر نوع كه باشد ، آثار قابل ملاحظه اي برجامعه خواهند داشت. بحرانها از لحاظ ماهيت بزرگي و شدت متفاوتند اما تمامي آنها عواقبي به بار مي آورند كه مي توانند تواناييهاي عملكردي سازمانهاي درگير را مختل سازند. در اغلب بحرانها مي توان به شرايط مشترك ذيل دست يافت:

نياز به تصمصم گيريهاي سريع دارد.

راه حل ها عمدتاً محدود مي باشند.

تصميمات غلط ممكن است عواقب وخيمي داشته باشد.

مديريت يك بحران كار دشواري بوده و مي تواند بسيار مأيوس كننده باشد. اما بزرگترين اشتباه اين است كه تصور كنيد جامعه ما از بحران مصون خواهد ماند و همواره بايد به خاطر داشت كه هيچ بحراني دقيقاً مشابه بحرانهاي ديگر نيست ولي با اين وجود تشابهات قابل توجهي بين آنها وود دارد كه كشف و درك اين تشابهات كليدي جهت برنامه ريزي براي مقابله با بحران و تخفيف اثرات سوء آن خواهد بود.

2 ـ مديريت بحران در حوادث غير مترقبه و بلاياي طبيعي

حوادث غير مترقبه و بلاياي طبيعي ، طبق تعريف عبارت است از وقوع عملي در طبيعيت با چنان شدتي كه وضعي فاجعه انگيز ايجاد كند كه شيرازه زندگي روزمره ناگهان از هم گسيخته شده و مردم دچار رنج و درمانگي شوند و به غذا و پوشاك و سرپناه و مراقبتهاي بهداشتي و ساير ضروريات زندگي محتاج گردند لذا براي پيشگيري از وقوع و با كاهش اثرات بلاياي طبيعي و مديريت بر چگونگي يك امداد و نجات و اسكان موقت و بازسازي نواحي آسيب ديده همه جوامع نيازمند به مديريت بحران مي باشد. پس مديريت بحران با توجه به نقش و عملكرد آن در حوادث غير مترقبه و بلاياي طبيعي عبارت است از نظام و حرفه كاربرد دانش تكنولوژي ، برنامه ريزي و مديريت براي مقابله با حوادث و بلايا و پيشگيري از وقوع و يا كاهش اثرات بلاياي طبيعي.

سيستم مديريت بحران در حوادث غير مترقبه و بلاياي طبيعي به صورت مدار بسته بوده كه اصطلاحاً چرخه مديريت بحران ناميده مي شود و داراي 4 مرحله كلي به شرح زير مي باشد:

1-2 مرحله آمادگي پيش از بحران

اين مراحل شامل مراحل:

پيش بيني ، پيش گيري ، كاهش آسيب پذيري ، كاهش آسيب رساني و آمادگي مي باشد.

2-2 مرحله آغاز بحران

اين مرحله شامل مراحل:

مصونيت هشدار ،آموزشهاي مقدماتي ، آغاز بسيج نيروها امكانات مي باشد.

3-2 مرحله حين بحران

اين مرحله شامل مراحل:

كنترل بحران ، استقرار نظم در جامعه اسكان موقت ، ارزيابي و بازنگري برنامه ها ، برنامه ريزي ، مطالعه و تحقيق مي باشد.

4-2 مرحله پس از بحران

اين مرحله شامل:

بهسازي ، بازسازي ، توسعه ، استقرار وضعيت عادي ، ارزيابي و بازنگري برنامه ها مطالعه و تحقيق در عملكرد مي باشد.

3 ـ الگوي برنامه ريزي در مديريت بحرانهاي ناشي از بلاياي طبيعي

داشتن يك برنامه عملياتي دقيق براي انواع بحرانهايي كه در حوضه فعاليت شما روي مي دهد به همراه وجود گروههاي استراتژيكي و تاكتيكي مي توان وضعيت نابهنجار پس از بحران را به كلي تغيير دهد.

اين برنامه ها به همراه گروههاي عمل كننده مي بايست بحران را به سرعت و به طور كار آمدي تحت كنترل در آورند زيرا زيانبار ترين نتيجه سوءمديريت در يك بحران طبيعي ، خسارات بلند مدت و تلفات رو به افزايش آن مي باشد. لذا اجراي موارد زير مي توان تا حد زيادي در موفقيت عملكرد مديريت بحران موثر واقع شود.

1-3 اقدامات مورد نياز در مرحله آمادگي پيش از بحران

1-1-3 تهيه نقشه هاي آسيب پذيري از مناطق شهري و صنعتي

2-1-3 تهيه طرح هاي اجرايي تعديل آسيب پذيري و ايمن سازي.

3-1-3 تهيه طرح هاي اجرايي تعديل اسيب پذيري و ايمن سازي.

4-1-3 تعيين تعداد تركيب و شرح وظايف كميته هاي لازم جهت مرحله امدادهاي اوليه

5-1-3 تعيين تعداد تركيب و شرح وظايف كميته هاي لازم جهت مرحله اسكان موقت.

6-1-3 تعيين تعداد تركيب و شرح وظايف كميته هاي لازم جهت مرحله بازسازي.

2-3 اقدامات مورد نيازدر مرحله آغاز بحران

در اين مرحله كه بلافاصله پس از وقوع حادثه شروع مي شود ، قاعدتاً زماني براي برنامه ريزي و تصميم گيري هاي عمده وجود ندارد و همه چيز بايد از قبل پيش بيني شده باشد و فقط دستور العمل هاي منتج از سناريوي بحران متناسب حداكثر ظرف مدت 24 ساعت اول پس از آغاز بحران به مرحله اجرا گذاشته شوند. در اين رابطه رعايت موارد زير ضامن موفقيت عملكرد مديريت بحران خواهند بود.

1-2-3 فعل شدن سريع كميته هاي لازم و استقرار آنها در محلهاي پيش بيني شده .

2-2-3 تشكيل تيمهاي امداد سريع طبق ساختارهاي از پيش انديشيده شده.

3-3-3 شروع به كار تيمهاي امداد سريع با تجهيزات ساده جهت نجات افراد.

4-2-3 شروع به كار سريع ماشين آلات مناسب جهت جابجايي موانع و جستجوي كاملتر.

5-2-3 تشكيل بيمارستانهاي صحرايي در محلهاي از پيش تعيين شده.

6-2-3 انتقال سريع مصدومين به مراكز درماني توسط وسايل نقليه زميني و هوايي.

7-2-3 تأمين امنيت منازل و مراكز مهم اقتصادي دولتي و خصوصي.

8-2-3 انجام عمليات سمپاشي جهت جلوگيري از شيوع بيماريهاي رايج در هنگام وقوع بلاياي طبيعي.

9-2-3 انجام واكسيناسيون و در صورت نياز قرنطينه

10-2-3 جستجو براي كشف اجساد و تشخيص هويت و دفن اجساد.

11-2-3 انتقال بازماندگان به مناطق امن

12-2-3 بازگشايي راه هاي زميني

13-2-3 بازگشايي فرودگاه

14-2-3 ادامه منظم عمليات جستجو

15-2-3 كنترل حريق

16-2-3 كنترل نشت آب و گاز

17-2-3 برقراري تماس بين المللي جهت دريافت كمكهاي خارجي ( در صورت نياز)

3-3 اقدامات مورد نياز در مرحله بحران

گرچه در اين مرحله بر خلاف مرحله آغاز بحران فرصت اندكي جهت تفكر و برنامه ريزي وجود دارد ولي اقدامات لازم الاجرا در اين مرحله نيز مي بايست از قبل پيش بيني و برنامه ريزي باشند. فعاليت هاي اين مرحله بايد در فاصله 2 تا 6 روز پس از وقوع بحران انجام شوند. اين فعاليتها به شرح زير مي باشند:

1-3-3 فعال شدن كميته هاي ساخت اردوگاه ، ساخت مراكز درماني ، اسكان ، آب و غذا و پوشاك و سوخت ، دفع زباله ، بهداشت ، مددكاري ، تجسس و تشخيص هويت.

2-3-3 برپايي اردوگاههاي اسكان در مكانهاي مناسب از پيش تعيين شده

3-3-3 انتقال بازماندگان به اردوگاه ها

4-3-3 تخصيص محل سكونت موقت به افراد نيازمند

5-3-3 تامين نيازهاي غذايي به صورت سرويسهاي منظم

6-3-3 تامين نيازهاي دفع زباله و فاصلاب به صورت سرويسهاي منظم

7-3-3 تامين نيازهاي درماني

8-3-3 تامين ينازهاي آب آشاميدني

9-3-3 تامين توالت و تاسيسات جانبي

10-3-3 انجام مددكاري رواني و اجتماعي

11-3-3 تامين روشنايي

12-3-3 تامين سوخت

13-3-3 تامين پوشاك

14-3-3 تامين شبكه هاي  مخابرات ، آب ، گاز و برق

15-3-3 تخمين خسارات مالي و جانبي

16-3-3 ترميم ابينه اي كه خسارات جزئي ديده اند.

4-3 اقدامات مورد نياز در مرحله بازسازي

چهارچوب كلي اقدامات مورد نياز در اين مرحله عبارت است از تعيين تعداد ، تركيب و شرح وظايف كميته هاي لازم كه اين مورادر در مرحله آمادگي پيش از بحران انديشيده اند و مدون شده است . درعين حال در اين مرحله زمان محدودي جهت بازبيني برنامه ريزيهاي قبلي و تعديلات جزئي در جهت بهينه سازي اقدامات وجود دارد.

اقدامات اجرايي مرحله بازسازي عبارتند از:

1-4-3 بازرسي دقيق كليه تاسيسات و ابنيه شهري و تعيين ميزان خسارات وارده

2-4-3 محاسبه و برآورد خسارات مادي و تلفات انساني ناشي از حادثه

3-4-3 تخمين زمان لازم براي بازسازي

4-4-3 تعيين محل جديد ساخت ابنيه و تاسيسات

5-4-3 بهبود وضعيت اردوگاه هاي اسكان موقت ( در صورت طولاني بودن زمان ساخت بناهاي جديد)

6-4-3 مشخص كردن مصالح و تكنيكهاي ساخت مناسب و نحوه بازسازي و همچنين مبلغ وچگونگي پرداخت وام به صاحبان منازل مسكوني تخريب شده

7-4-3 شورع عمليات ساختماني

8-4-3 تعيين سياست واگذاري ساختمانهاي جديد

9-4-3 انتقال افراد از اردوگاههاي اسكان موقت به ساختمانهاي جديد

نتيجه كلي با ارائه راه حلها:

در مناطقي كه هموراه در معرض خطر بلاياي طبيعي وجود دارند.

1 ـ ساخت اردوگاههاي اسكان بشر به منظور رفع نيازهاي سريع افراد.

2 ـ احداث ساختمان مديريت بحران با تجهيزات كاملي ايمني و امنيتي به منظور تسريع در برنامه ريزي هاي راهبردي و هدايت و كنترل نيروهاي امداد رساني در هنگام مواجه شدن با حوادث طبيعي.

3 ـ تعيين مرجع مقابله با سوانح و طالع رساني به ديگر ارگانها در حوزه استحفاظي شهرها به منظور جلوگيري از هرج و مرج و كمك رساني ديگر نيروهاي امداد رساني شهرها ، به افراد آسيب ديده

4 ـ بكارگيري افراد متخصص و دلسوز و انسجام و يكپارچگي نيروهاي انساني و ارگانها در مقابله با بحران طبيعي از قبيل كولاك ، برف ، سيل ، و غيره ...

5 ـ تهيه نقشه هاي مناطق آسيب ديده و همانگي با ديگر نهادهاي دولتي .

در پايان مقاله پيشنهاد يا نظرات سازنده اي وجود دارد ما رهمراهي فرماييد.

منبع : نشريه راه و ساختمان