رويکرد برنامه‌ريزي اقتضايي در مديريت بحران
رويکرد برنامه‌ريزي اقتضايي در مديريت بحران
یکی از مهمترین چالشهای موجود بر سر راه مدیریت بحران، وجود یک برنامه ریزی مناسب و نسبتا کارآمد میباشد. این موضوع زمانی پیچیدهتر میشود که محدودیتهای منابع مالی، انسانی، تجهیزات و ... با بروز یک شرایط اضطراری همگام شود. در همین راستا توجه و صرف منابع بیش از حد در وضعیت‌های اضطراری پیچیده، از مهمترین نمودهای این امر میباشد. لذا مشکلات آسیبدیدگان، بیخانمان‌ها و افراد متاثر از سوانح طبیعی چنان شدت و پیچیدگی دارد که موارد اضطراری ذهن سازمانهای متولی امر و نیز آژانس‌های کمک‌های بشردوستانه را به خود جلب کرده است.
در این نوشتار به اختصار مدلی معرفی خواهد شد که در آن برنامهریزی شرایط بحران به سمت سادهسازی و کارآمدی حرکت میکند.
*برنامهریزی اقتضایی چیست
فرآیند برنامهریزی به جلو، در وضعیتی غیرمطمئن، که در آن در خصوص سناریوها و اهداف توافق وجود دارد، اقدامات مدیریتی و فنی تعریف شده است و سیستم‌های واکنش بالقوه برای پیشگیری، یا واکنش بهتر به یک وضعیت اضطراری یا بحرانی تعبیه شده است. در این نوع برنامهریزی اقدامات اصلی و مهم طی یک برنامهریزی کاملا منطقی و با مشارکت سازمانهای دخیل در بحران تهیه میشود. برنامهریزی اقتضایی شرایطی را فراهم مینماید تا در کلیه سطوح و در تمامی سازمانها، برنامههای مدیریت بحران در مراحل چهارگانه به صورت شفاف و گام به گام به اجرا درآید. در معنای دیگر میتوان گفت که برنامهریزی اقتضایی، هسته مرکزی برنامهریزی در بحران را به صورت ساده ارائه مینماید که این هسته مرکزی قابلیت توسعه به صورت برنامههای جامع مدیریت بحران را دارد. همانگونه که بیان شد مزیت این نوع برنامهریزی این است که در عین حال که میتوان آنها بسط و توسعه داد (قابلیت تبدیل نمودن به برنامههای تفصیلی را دارند) مانند برنامههای جامع مدیریت بحران، بسیار قطور و پیچیده نیست و امکان اجرایی شدنشان نیز سادهتر می باشد.
*اصول برنامهریزی اقتضایی
کارشناسان درگیر در برنامهریزی اقتضایی باید به خاطر داشته باشند که این نوع برنامهریزی در شرایط بحران:
· فرآیندی دینامیک متمرکز بر آمادگی و انعطاف پذیری است.
· به فعالیت‌های برنامهریزی عملیاتی مستمر گره خورده است.
· ورودی مفیدی برای مدیران، کارکنان برنامهریزی و مقامات مدیریت بحران فراهم میکند.
· بخش لاینفک تمام فعالیت‌های آمادگی سازمانها و آژانسها است.
· تنها سناریو‌هایی را که احتمال دارد بر عملیا‌ت‌‌های بشردوستانه تاثیر گذارد مورد توجه قرار می‌دهد.
· عملیات محور است.
*شروط یک واکنش سریع و کارآمد اضطراری و استفاده از برنامه اقتضایی
از آنجا که در مدیریت بحران به ویژه در زمان بروز یک سانحه، مهمترین اقدام واکنش سریع و کارآمد میباشد که شروط اصلی آن عبارتند از:
- برنامهریزی
- وجود منابع ذخیره (مالی، انسانی و مادی)
- مکانیزمی برای تصمیم گیری‌های سریع
- اتخاذ اقدامات اضطراری
هر چهار مورد آمادگی را نشان می‌دهد و به هم وابسته هستند، یکی بدون دیگری امکان یک واکنش کارآمد را ممکن نمی‌سازد. با اینکه هنوز امکان تقویت وجود دارد، تمهدیدات مربوط به منابع ذخیره بسیاری از آژانس‌های سازمان ملل و غیردولتی به شکلی قابل توجه پس از بحرانهای اخیر بهبود یافته است.
این ظرفیت واکنشی تا زمان تصمیم‌گیری برای اقدام میتواند بدون استفاده باشد. محدودیتهای سیاسی، مالی، ترابری، امنیتی و اداری از مواردی هستند که استفاده از منابع ذخیره را به تاخیر می‌اندازند. مکانیزمی کارآمد برای پاسخ به این مسائل اهمیت دارد که برنامهریزی اقتضایی میتواند پاسخگوی این امر باشد.
*اقداماتی خاص که میتوان و یا باید در مرحله آماده‌سازی برنامهریزی اقتضایی در سطح ستادی و عملیاتی اتخاذ کرد عبارت‌اند از:
· مکانیزم‌های مدیریت داخلی
· اقداماتی در خصوص منابع (شناسایی اولیه نیازهای انسانی، مادی و تجهیزاتی)
· نیازهای امنیتی و ارتباطی
· مکانیزم‌های همکاری میان آژانسها
برنامهریزی اقتضایی بر سه شرط دیگر تاثیر می‌گذارد چون به 1- شناسایی تمهیدات ذخیره که ممکن است لازم باشد کمک میکند. 2- به تصمیم گیری سریع کمک میکند، زیرا دسترسی سریع سیاستگذران به اطلاعات قابل اعتماد را تضمین میکند و 3- اقداماتی را که بتوان در مرحله آمادگی یک وضعیت اضطراری بالقوه انجام داد شناسایی کند.
لذا به نظر میرسد که رویکردهای نوین در حوزه مدیریت بحران به سمت برنامهریزی اقتضایی حرکت میکند. این رویکرد چند سال اخیر توسط سازمانهای بینالمللی به ویژه سازمانهای زیرمجموعه سازمان ملل در کشورهای مختلف بومیسازی و بکارگیری شده است.
بهتر است قبل از آنکه نیاز به برنامهریزی داشته باشیم، برنامهریزی نماییم تا در زمان نیاز، برنامه داشته باشیم.
منبع:
http://ocha.unog.ch/drptoolkit/PreparednessTools/Contingency%20Planning/Contingency%20Planning.pdf
صلاح الدین خسروی